همه چیز درباره ماهی حلوا سیاه

گیش‌ماهیان (The carangids) ماهی‌های دریایی هستند که در اقیانوس اطلس، هند و اقیانوس آرام یافت می‌شوند. بیشتر گونه‌های این نوع ماهی‌ها شکارچیان سریع‌الشنایی هستند که در سطح یا نزدیک سطح و بیشتر در آب‌های اقیانوسی و اغلب در سواحل دوردست شکار می‌شوند. یکی از مهم‌ترین گیش‌ماهیان ماهی‌های پومفرت (The pomfret) است.

ماهی‌های پومفرت یکی از مهم‌ترین ذخایر تجاری شیلات در امتداد سواحل هند و کشورهای آسیایی مانند کویت، کره، چین، مالزی، تایلند، ژاپن و ایران هستند. این ماهی‌ها به دلیل ارزش غذایی و قیمت بالا و فروش ارزی خوب در کشورهای خارجی به یکی از محبوب‌ترین ماهی‌ها تبدیل شده است.

در حال حاضر، سه گونه پومفرت به نام‌های پومفرت نقره‌ای، پومفرت چینی و پومفرت سیاه به صورت تجاری وجود دارد.  این مقاله قصد دارد که به بررسی ماهی حلوا سیاه (با نام علمی Parastromateus niger) بپردازد. این ماهی در کشورهای مختلف نام‌های متفاوتی دارد که در جدول زیر به صورت اختصار تعدادی از آن آورده شده است.

در ادامه به بررسی این ماهی از ابعادی نظیر شرایط فیزیکی- شیمیایی محیط زندگی، ارزش اقتصادی، خصوصیات ظاهری و از این دست موارد پرداخته شده است.

شرایط فیزیکی- شیمیایی آب

ماهی حلوا سیاه، ماهی مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر بوده و در ناحیه فلات قاره در عمق ۱۵۰-۱۵ متری و در بسترهای لجنی در عمق ۴۰-۱۵ متری زندگی می‌کنند. دامنه دمای سطحی آب دریا بین ۳۳-۲۸ درجه سانتی‌گراد  و شوری آن بین ۴۰-۳۵ Ppt است.

خصوصیات ظاهری

فلس ماهی حلوا سیاه به صورت فشرده است. شکل ظاهری ماهی به شکل الماسی است که از طول عریض شده است. تمام قسمت‌های بدن و باله‌ها به طور یکنواخت خاکستری تیره هستند. باله‌های این ماهی باریک و داسی شکل است و از قسمت میانی بدن طول باله‌ها کاهش می‌یابد و دم آن نیز مثلثی شکل است. اگرچه طول استاندارد این ماهی می‌تواند به ۵۵۰ میلی متر برسد، اما اکثر ماهی‌هایی که در بازار دیده می‌شوند کوچکتر از آن هستند.

تولید مثل

به دلیل شرایط متفاوت محیطی مانند دمای آب، میزان شوری آب و از این دست موارد، زمان تخم‌گذاری این ماهی‌ها متفاوت است. به عنوان مثال تخمگذاری ماهی حلوا سیاه در آب‌های ساراشتا (منطقه‌ای در هند) در ماه‌های سپتامبر و اکتبر است. در خلیج بنگال، این گونه از ماه مارس تا ماه ژوئن تخم‌ریزی صورت می‌گیرد. در خلیج فارس نیز، پومفرت سیاه دوره تخم‌ریزی طولانی‌تری داشته و از فوریه شروع و در سپتامبر به پایان می‌رسد.

عادات غذایی

طبق تحقیقی که در رابطه با عادات غذایی این ماهی‌ها در کویت انجام شده است، فیتوپلانکتون‌ها و زئوپلانکتون‌ها در رژیم غذایی این ماهی‌ها نقش دارند. اگرچه دیاتومه‌ها، تخم‌های ماهی، حشرات و سخت‌پوستان اجزای اصلی جیره را تشکیل می‌دهند، اما رایج‌ترین آیتم‌های طعمه بی‌مهرگان شامل غلاف‌های قفسه‌ای، هیدروزوآن مدوسای، خرچنگ‌های کوتاه شکم، کرم چند تار به‌علاوه فلس‌های ماهی می‌شود.

صید

این ماهی دارای صید جهانی ۷۵ هزار تن است که بیشترین صید آن مربوط به کشور اندونزی با اختصاص دادن حدود نیمی از این صیدها است. در کشور ایران نیز روند صید این ماهی از سال ۱۳۷۶ تا سال ۱۳۹۷ رشدی ۵ برابری داشته است (از ۲۵۰۰ تن به ۱۲۵۰۰ تن رسیده است). صیدگاه‌های عمده این ماهی در جنوب ایران از شرق به غرب نظیر گواتر، پسابندر، بریس، رمین، چابهار، تنگ و گالک است و استان سیستان و بلوچستان بیشترین صید را نسبت به دیگر استان‌ها دارد.

این ماهی غالباً با دو روش صید می‌شوند. روش اول تورهای گوشگیر (Gill net) است. تور گوشگیر توری است مستطیل شکل که از شبکه‌های الماسی شکل تشکیل شده است. این تور به صورت عمودی در آب نگه داشته شده و دو انتهای آن به کف دریا متصل می‌شود. در نتیجه ماهی‌ها در داخل تور شنا می‌کنند و توسط آبشش ها، باله ها و خارها گیر می‌کنند.

روش دوم روش ترال (Trolling) است که در آن طعمه ها/تله‌ها از طریق یک قایق در حال حرکت در آب کشیده می‌شوند. از این روش هم در آب‌های شور و هم در آب‌های شیرین استفاده می‌شود، اما نکته مهم در استفاده از این نوع صید عمق آب است لذا در عمق‌های پایین به منظور جلوگیری از سانحه قایق‌ها از این صید استفاده نمی‌شود.

ارزش غذایی

ماهی حلوا سیاه، حاوی غلظت بالایی از امگا ۳ و امگا ۶ AA است. همچنین میزان و تعداد ویتامین موجود در این ماهی قابل توجه است. این ماهی سرشار از ویتامین‌های A، B1 و D هستند. جدول زیر ارزش غذایی این ماهی در هر ۱۰۰ گرم از آن را نشان می‌دهد.

ارزش ریالی

دامنه قیمت این ماهی در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشور ایران هر عدد ماهی حلوا سیاه از ۱۹۵ تا ۲۸۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در کشورهای عربی قیمت این ماهی ۲۷.۹ AED (تقریباً ۳۲۰ هزار تومان) به ازاء هر کیلوگرم است و در کشورهای خارجی قیمتی معادل ۲ تا ۴ دلار (حداکثر ۱۷۰ هزار تومان) دارد.

وضعیت کنونی صید ماهی حلوا سیاه در ایران

صید بی‌رویه از ماهیان می‌تواند به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر اکوسیستم منطقه اثر داشته باشد و نیز مخل رشد و تولیدمثل گونه‌های آبزیان به خصوص ماهی حلوا سیاه شود. طبق تحقیقات انجام شده در رابطه با وضعیت صید این ماهی در ایران، مشاهده شد که میانگین صید ماهی حلوا سیاه در دوره ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۷ افزایش قابل توجهی داشته است و میزان صید این ماهی در استان بوشهر به وضعیت قرمز رسیده است. بنابراین، لزوم اتخاذ سیاست‌گذاری جدید در صید پایدار افزایش یافته و بایستی میزان صید این ماهی در جنوب کشور کنترل شود.

در آخر

تاکنون مطالعات بسیار کمی در رابطه با ماهی حلوا سیاه صورت گرفته است که این خود نشان‌دهنده یک خلأ در این زمینه است. این ماهی جزء ماهیانی است که دارای ارزش غذایی بالا بوده و برای رشد کودکان و کاهش بیماری‌های قلبی و کاهش استرس مفید است. از بعد اقتصادی نیز به منظور ایجاد اشتغال، به دلیل قیمت نسبتاً بالای این ماهی، می‌توان به پرورش این ماهی پرداخت. این در حالی است که علی‌رغم پتانسیل پرورش ماهی حلوا سیاه در ایران بخصوص در استان‌های جنوبی بیشتر از آنکه پرورش یابد، صید می‌شود و همین امر در دراز مدت می‌تواند اکوسیستم منطقه را تحت‌الشعاع قرار دهد.

source: https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=560647

https://www.asianfisheriessociety.org/publication/downloadfile.php?id=157&file=Y0dSbUx6QTVOVGsxT0RBd01ERXpOVFUzT1RjNE9ETXVjR1Jt

https://www.talkaboutfish.com/jacks-mullets-sauries-etc/black-pomfret/

https://www.researchgate.net/profile/Heok-Tan/publication/255642450_OBSERVATIONS_ON_THE_BLACK_POMFRET_PARASTROMATEUS_NIGER_TELEOSTEI_PERCIFORMES_CARANGIDAE/links/55b20b2108ae9289a084f9f8/OBSERVATIONS-ON-THE-BLACK-POMFRET-PARASTROMATEUS-NIGER-TELEOSTEI-PERCIFORMES-CARANGIDAE.pdf