سیگواترا از سری مسمومیتهای رایج غذایی بوده که ناشی از خوردن ماهیهای سمی و آلودهی مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر است. این مسمومیت طبق اطلاعات در دسترس سالانه سبب مرگ و میر افراد زیادی میشود. بر اساس مطالعاتی که پیشتر به انجام رسید، گزارشهایی وجود دارد که خبر از وجود یک بیماری همه گیر با عوارض و نشانههای سیگواترا در حدود ۶۰۰ سال گذشته در کشور چین میدهد. تعداد زیادی از بیمهرگان دریایی در زمان احساس خطر سمهای بسیار قوی تولید میکنند تا از این طریق از خود در برابر خطر محافظت و دفاع کنند، بعد از این اقدام دفاعی بعضی از این آبزیان سم تولید شده را جذب کرده و در بافتهای خود ذخیره میکنند. این سموم در بیشتر موارد سبب بروز پیامدهای جانبی بر روی این گروه از جانداران نمیشود بلکه این سمها شکارچیان و صیادان آنها را به خطر میاندازد.
دو ماده سمی طبیعی در ایجاد بیماری سیگواترا
مایتوتوکسین و سیگواتوکسین دو مورد از مواد طبیعی بسیار سمی هستند که در ایجاد بیماری و مسمومیت سیگواترا نقش دارند.
سیگواتوکسین در واقع پلی اترهایی چند حلقهای میباشند که محلول در چربی هستند. سیگواتوکسینها به همراه توکسینهای محلول در آب مانند مایتوتوکسینها از سیستم گوارشی ماهیان گیاهخوار جدا میشوند.
مایتوتوکسین مادهای است که توسط ریموند بنیس در سال ۱۹۶۵ کشف شد. براساس گفتههای ریموند بنیس علائم و نشانهها در افرادی که بر اثر خوردن ماهیهای گیاهخوار آمیخته به سم سیگواترا بیمار میشوند نسبت به ماهیهای گوشتخوار بسیار متفاوت میباشد. مورد اول در قیاس با اختلالات سیستم عصبی، سیستم گوارشی فرد را بیشتر درگیر کرده و مشکلات گوارشی ایجاد میکند. بر طبق بررسی و مطالعاتی که روی اجزاهای سمی شد، مولکولی که موجب ایجاد علائم و نشانههای بیماری شد به خصوص علائم مشکلات گوارشی، مولکول مایتوتوکسین نام گرفت. مایتو در زبان تاهیتی به گروهی از ماهیان گیاهخوار صخرهای به نام جراحماهیان میگویند.
نشانهها و علائم بیماری سیگواترا
گزارش علائم و نشانههای بیماری سیگواترا از میزان خفیف تا بسیار شدید به ثبت رسیده است و این احتمال وجود دارد که این علائم از چند روز تا چند سال همچنان ادامه پیدا کند. از مهمترین علائم بالینی که میتوان به آن اشاره کرد، اختلالهای سیستم عصبی بدن انسان است. یکی دیگر از جدیترین خطرات و تهدیدهای بیماری سیگواترا حس وارونگی گرما
میباشد که آسیبها و خطرات ناشی از آن به طور گستردهای شبیه به لمس کردن یخ خشک است.
تنگ شدن مردمک چشم، تحریک پذیری، درد مفصلها، ایجاد کبودی در پوست، خستگیهای شدید، ناراحتی و مشکلات گوارشی، استفراغ، فشار خون پایین، بسیاری از اختلالهای قلبی و عروقی، پایین آمدن ضربان قلب، بی حسی و سوزن سوزن شدن اطراف دهان و سایر اعضای بدن، سردردهای ضرباندار، کهیر و خارشهای پوستی و غیره از سری علائم و نشانههای بیماری سیگواترا است که تا به الان به ثبت رسیده است. نکتهی بسیار مهم دیگری که شایان ذکر میباشد این است که این سم قابلیت انتقال از جفت به جنین و همچنین از شیر مادر به نوزاد را دارد.
تحقیقات و مطالعات علمی بر روی سیگواترا نشان داده که اختلالهای دستگاه عصبی ناشی از مادهی سیگواتوسین میباشد که محلول در چربی است. مادهی مایتوتوکسین در ایجاد نشانههای بیماری سیگواترا سهم کمتری دارد، چرا که مایتوتوکسین محلول در آب است و به همین خاطر در گوشت ماهی ذخیره نمیشود بلکه فقط از طریق دستگاه گوارش ماهی قابل تشخیص و دستیابی است.
تشخیص سیگواترا فقط از طریق علائم و نشانههای عمومی آن امکان پذیر است و تمامی اقدامات پزشکی بر اساس توجه به آخرین دفعهای که فرد بیمار ماهی مصرف کرده است انجام میپذیرد.
احتمال مسمومیت با خوردن ماهی فاسد
همانطور که میدانید با مصرف ماهی فاسد عوارضی همچون تب، اسهال و استفراغ، شکم درد و بدن درد گریبانگیرافراد میشود و آن هم به دلیل مسمومیت غذایی میباشد. در برخی موارد نیز این امکان وجود دارد که ماهی در ابتدا سمی نباشد اما به دلیل اینکه گوشت ماهی به خوبی و به اندازه کافی پخته نشده سبب ایجاد مسمومیت در افراد میشود. بسیاری از افراد نمیتوانند خطر سمی بودن ماهی را در مراحل اولیه به درستی تشخیص دهند. چرا که ماهیهایی که سمی هستند هیچ نشانهی ظاهری و یا بو و طعم بدی ندارند. نکتهی بسیار قابل توجه دیگری که لازم به شما بگوییم این است که سم موجود در گوشت ماهی به هیچ عنوان با انجماد و پخته شدن آن و به اصطلاح حرارت دادن از بین نخواهد رفت، در نهایت و متاسفانه باید بگوییم که مسمومیت ناشی از مصرف ماهی سمی اجتناب ناپذیر محسوب میشود.
معرفی سم سیگوا
این سم به هیچ عنوان روی ظاهر، بو و طعم تاثیر ندارد.
پختن و حرارت دادن، خواباندن در نمک و آبلیمو، دودی کردن، فریز کردن تاثیری در از بین بردن سم ماهی ندارد. همچنین خوب است بدانید که حتی اسید معده نقشی در خنثی سازی سم موجود در ماهی ندارد.
علائم ناشی از سم سیگوا به طور معمول بعد از گذشت چند دقیقه یا شش ساعت و گاهی ۲۴ ساعت و حتی پس از سالها از مصرف ماهی میتواند بروز پیدا کند.
مسمومیت ناشی از سم سیگوا در مرتبهی اول سبب ایجاد ایمنی در بدن فرد نخواهد شد به همین خاطر در مسمومیتهای بعدی علائم شدیدتر خواهد بود.
به طور معمول علائم بعد از گذشت چند روز از بین خواهد رفت اما این امکان هم وجود دارد که تا ۴ هفته همچنان ادامهدار باشد.
راههای پیشگیری از ابتلا به مسمومیت سیگواتر
این مطلب که پیشگیری بهتر از درمان است از گذشته تا کنون بسیار رایج بوده به همین جهت ما به معرفی چند راهکار در زیر خواهیم
پرداخت که تا حدود زیادی رعایت کردن آن به شما کمک شایانی خواهد کرد:
- از خوردن ماهیهای بزرگ و گوشتخوار اجتناب کنید.
- در رابطه با ویژگیهای ماهی محلی و انواع ماهیهای سمی آن منطقه با صیادان و کارشناسهای فروش ماهیهای منجمد گفتوگو کرده و مشورت بگیرید.
- گوشت ماهی را به صورت قطعهای برش داده و در آب بیاندازید و آب را در مدت ۳۰ دقیقه دو تا سه بار تعویض کنید. این مورد تا حدودی تاثیرگذار است اما نه صد در صد.
- از خوردن ماهی به صورت خام و یا به شکل فرآوری شده خودداری کنید.
- از خوردن بخشهایی از ماهی مانند جگر، سر، تخم ماهی و دیگر نقاط ماهی که امکان وجود سم سیگوا در آن بیشتر است اجتناب کنید.
تدبیرهای درمانی
خوب است بدانید که به طور معمول هیچگونه پادزهر خاصی برای خود سم وجود ندارد. به طور عمومی فرایند درمان این مسمومیت از چند روز تا چند هفته به درازا میانجامد. به شما به طور ویژه توصیه میکنیم که در صورت بروز علائمهای ناشی از مسمومیت سیگوا فورا به پزشک و اورژانس مراجعه کنید.
توصیهی کاربردی
افرادی که از مسمومیت با ماهی سیگواترا بهبود مییابند باید حداقل ۶ ماه از خوردن ماهیهای آب گرم اجتناب کنند و حداقل تا ۳ ماه از مصرف کردن الکل نیز بپرهیزند.
مسمومیت در خلیج فارس
خلیج فارس به عنوان منطقه دریایی گرمایی محل زندگی انواع مختلفی از ماهیها تا سخت پوستان خوراکی است. سالانه بسیاری از مسافران و گردشگرانی هستند که به خلیج فارس سفر میکنند و بدون هیچ آگاهی و شناختی نسبت به شناخت سمی بودن یا نبودن ماهیها و آبزیان اقدام به صید ماهی میکنند، همین امر سبب ایجاد مسمومیت و مشکلات گوارشی و حتی اغما و مرگ در افراد میشود.
سخن آخر
تا به حال عدد و ارقام دقیقی از نوع و فراوانی مسمومیت با غذاهای دریایی نسبت به سایر مسمومیتهای غذایی وجود ندارد. مسمومیت سیگواترا بر طبق بررسیها از شایعترین سندروم مسمومیت با غذاهای دریایی است، اما اکثرا کشنده نیست.